Werkudara |
Basa minangka sarana komunikasi kanggo
nglantarake marang sawijining maksud utawa kekarepan marang wongsing diajak
gunem. Basa uga sarana kanggo nglairake panguneg-uneg kanthi cara nulis utawa maca. Mula anggone
nggunakake basa kudu trep ora kena tumpang suh. Kudu mangerteni marang sapa
kang diajak gunem, mula basa ndueni unggah-ungguh. Adhedhasar tataran/
unggah-ungguh basa, jinising tembung kaperang dadi 3:
1.
Ngoko
2.
Krama Madya
3.
Krama Inggil
Tuladha jinising tembung manut tataran lan
unggah-ungguh ing ndhuwur yaiku:
Ngoko
|
Krama Madya
|
Krama Inggil
|
Arep
|
Ajeng/
badhe
|
Kersa
|
Bali
|
Wangsul
|
Kondur
|
Gawa
|
Bekta
|
Asta
|
Gelem
|
Purun
|
Kersa
|
Isin
|
Isin
|
Lingsem
|
Jeneng/
aran
|
Nama
|
Asma
|
Lunga
|
Kesah
|
Tindak
|
Mangan
|
Nedha
|
Dhahar
|
Mata
|
Mripat
|
Paningal
|
Ndeleng
|
Ningali
|
Mriksani
|
Dene
unggah-ungguh basa utawa ragam basa iku sabenere akeh banget nanging sing
lumrah dienggo iku ana 4:
1.
Basa
Ngoko Lugu
a. Wujude:
Basane goko kabeh tanpa tetembungan krama inggil.
b. Panganggone:
·
Guneme wong kang wis kulina.
·
Guneme wong tuwa marang wong enom.
·
Kanggo ngunandika.
·
Guneme bendara marang bature.
c. Wuwuhan:
di-, -e, -ake
d. Tuladha:
Bukune
wis digawa Ani
2.
Basa
Ngoko Alus
a. Wujude:
Tembunge ngoko kacampur tetembungan krama inggil. Ater-ater lan panambang ora
dikramakake (di-, -e, -ake).
b.
Panganggone:
·
Kanggo gunem wong kang sepantaran/
sepadha-padha nanging ngajeni.
·
Sedulur tuwa marang sedulur enom kang
luwih dhuwur drajate.
·
Dienggo dening wong kang wis kulina
nanging ngajeni.
·
Guneme garwa marang sing kakung.
c. Tuladha:
·
Ibu lagi dhahar
·
Bapak wis tindak kantor.
·
Bukune wis diasta mbak Susi
3.
Basa Krama Lugu
a. Wujude:
Tembunge krama tanpa tetembungan ngoko lan krama inggil. Ater-ater lan
panambange krama (di- Ã dipun-),
(-e Ã
-ipun), (-ake Ã
-aken).
b. Panganggone:
·
Kanggo guneme wong kang nembe tepung.
·
Kanggo guneme wong kang durung rumaket.
·
Kanggo mbasakake awake dhewek.
·
Kanggo guneme wong kang wis rumaket
saperlu ngajeni.
c. Tuladha:
·
Kula sampun nedha sayur.
·
Bukunipun sampun dipunbekta Mbak Susi.
4.
Basa Krama Alus
a. Wujude:
Tetembungane krama kacampur tetembungan krama inggil tumrap wong kang diajak
gunem. Ater-ater lan panambange krama (di- Ã dipun-), (-e Ã
-ipun), (-ake Ã
-aken).
b. Panganggone:
·
Guneme batur marang bendarane.
·
Guneme wong enom marang wong tua.
·
Guneme andhapan marang pimpinane.
c. Tuladha:
·
Bukunipun sampun dipunastaakaken Bapak.
·
Bapak saweg dhahar.